NPS आणि UPS बद्दल सविस्तर माहिती
NPS (National Pension System - राष्ट्रीय पेन्शन योजना):
NPS ही भारत सरकारने 2004 मध्ये सुरू केलेली एक बाजाराशी जोडलेली (market-linked) पेन्शन योजना आहे. ही योजना सुरुवातीला सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी लागू करण्यात आली होती, परंतु 2009 पासून ती सर्व भारतीय नागरिकांसाठी खुली झाली आहे. NPS चे उद्दिष्ट निवृत्तीनंतर आर्थिक स्थिरता प्रदान करणे हे आहे.
वैशिष्ट्ये:
- योगदान: कर्मचारी त्यांच्या मूळ वेतन आणि महागाई भत्त्याच्या (Basic + DA) 10% रक्कम NPS मध्ये जमा करतात, तर सरकार 14% योगदान देते (2019 पासून वाढवलेले).
- गुंतवणूक: NPS मधील रक्कम शेअर बाजार, सरकारी रोखे आणि कॉर्पोरेट बाँड्समध्ये गुंतवली जाते. गुंतवणुकीचे पर्याय कर्मचारी स्वतः निवडू शकतात (इक्विटी, डेट किंवा मिश्रित).
- पेन्शनची रक्कम: निवृत्तीवेळी (वय 60) एकूण जमा रकमेपैकी 60% रोख स्वरूपात काढता येते (करमुक्त), तर 40% रक्कम ॲन्युइटीमध्ये गुंतवावी लागते, ज्यावरून मासिक पेन्शन मिळते.
- जोखीम: ही योजना बाजाराशी जोडलेली असल्याने परतावा निश्चित नाही; तो बाजारातील चढ-उतारांवर अवलंबून असतो.
- लाभ: कर सवलत (कलम 80C अंतर्गत 1.5 लाख आणि 80CCD(1B) अंतर्गत अतिरिक्त 50,000 रुपये), लवचिक गुंतवणूक पर्याय.
- कुटुंब पेन्शन: कर्मचाऱ्याच्या मृत्यूनंतर संपूर्ण जमा रक्कम नामनिर्देशित व्यक्तीला मिळते, परंतु नियमित कुटुंब पेन्शनची तरतूद नाही.
फायदे:
- जास्त परताव्याची शक्यता (बाजार चांगला असेल तर).
- कर सवलतींचा लाभ.
- लवचिकता आणि नियंत्रण.
तोटे:
- पेन्शनची रक्कम निश्चित नाही.
- बाजारातील जोखीम.
- कुटुंब पेन्शनची हमी नाही.
UPS (Unified Pension Scheme - युनिफाइड पेन्शन स्कीम):
UPS ही केंद्र सरकारने 24 ऑगस्ट 2024 रोजी मंजूर केलेली एक नवीन पेन्शन योजना आहे, जी 1 एप्रिल 2025 पासून लागू होईल. ही योजना NPS आणि OPS (Old Pension Scheme) यांच्यातील मध्यम मार्ग मानली जाते, ज्यामुळे सरकारी कर्मचाऱ्यांना निश्चित पेन्शन आणि आर्थिक सुरक्षितता मिळेल.
वैशिष्ट्ये:
- योगदान: कर्मचारी मूळ वेतन आणि DA च्या 10% योगदान देतात, तर सरकारचे योगदान 18.5% आहे (NPS पेक्षा जास्त).
- पेन्शनची रक्कम:
- किमान 25 वर्षे सेवेनंतर, निवृत्तीपूर्वीच्या शेवटच्या 12 महिन्यांच्या सरासरी मूळ वेतनाच्या 50% पेन्शन मिळते.
- 10 वर्षांपेक्षा जास्त परंतु 25 वर्षांपेक्षा कमी सेवेसाठी किमान 10,000 रुपये मासिक पेन्शन.
- कुटुंब पेन्शन: कर्मचाऱ्याच्या मृत्यूनंतर कुटुंबाला पेन्शनच्या 60% रक्कम मिळते.
- महागाई संरक्षण: पेन्शन महागाई निर्देशांकाशी (Dearness Allowance) जोडलेली असते, म्हणजेच ती वाढत्या महागाईनुसार समायोजित होते.
- एकमुश्त रक्कम: निवृत्तीवेळी एकरकमी रक्कम मिळते (NPS प्रमाणे), परंतु ती पूर्णपणे काढता येत नाही; काही भाग ॲन्युइटीसाठी गुंतवावा लागतो.
- जोखीम: ही योजना बाजाराशी जोडलेली नाही, त्यामुळे पेन्शन निश्चित आणि सुरक्षित आहे.
फायदे:
- निश्चित आणि गॅरंटीड पेन्शन.
- महागाईपासून संरक्षण.
- कुटुंबाला आर्थिक आधार.
- सरकारचे जास्त योगदान (18.5%).
तोटे:
- NPS च्या तुलनेत परतावा कमी असू शकतो.
- लवचिकता कमी (बाजारातील गुंतवणूक पर्याय नाहीत).
NPS आणि UPS मधील मुख्य फरक:
बाब | NPS | UPS |
|---|---|---|
प्रकार | बाजाराशी जोडलेली (Market-linked) | निश्चित पेन्शन योजना |
सरकारी योगदान | 14% | 18.5% |
पेन्शनची रक्कम | बाजारावर अवलंबून, निश्चित नाही | मूळ वेतनाच्या 50% (25 वर्षे सेवा) |
कुटुंब पेन्शन | संपूर्ण रक्कम नामनिर्देशित व्यक्तीला | पेन्शनच्या 60% |
महागाई संरक्षण | नाही | होय (DA शी जोडलेली) |
जोखीम | जास्त (बाजारावर अवलंबून) | नाही (निश्चित) |
लवचिकता | जास्त (गुंतवणूक पर्याय निवडता येतात) | कमी |
कोणती स्कीम चांगली आहे?
ही निवड तुमच्या गरजा, जोखीम घेण्याची क्षमता आणि सेवेच्या कालावधीवर अवलंबून आहे:
- NPS चांगली असेल जर:
- तुम्ही जोखीम घेण्यास तयार असाल आणि बाजारातील चांगल्या परताव्याची अपेक्षा करत असाल.
- तुम्हाला गुंतवणुकीवर नियंत्रण आणि कर सवलती हव्या असतील.
- तुमची सेवा 25 वर्षांपेक्षा कमी असेल आणि तुम्हाला एकरकमी रक्कम हवी असेल.
- UPS चांगली असेल जर:
- तुम्हाला निश्चित आणि सुरक्षित पेन्शन हवी असेल.
- तुमची सेवा 25 वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त असेल.
- तुम्हाला महागाई संरक्षण आणि कुटुंब पेन्शनची हमी हवी असेल.
शिफारस:
- सामान्य सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी: UPS ही अधिक चांगली निवड आहे कारण ती निश्चित पेन्शन, कुटुंब सुरक्षा आणि महागाई संरक्षण देते. ही योजना OPS च्या जवळ आहे आणि NPS च्या तुलनेत कमी जोखीम देते.
- जोखीम घेणाऱ्या तरुण कर्मचाऱ्यांसाठी: NPS निवडता येऊ शकते, कारण बाजारातील वाढीमुळे दीर्घकालीन परतावा जास्त मिळण्याची शक्यता आहे.
31 मार्च 2025 पर्यंत NPS आणि UPS मधून एक पर्याय निवडण्याची मुभा सरकारी कर्मचाऱ्यांना आहे. त्यामुळे तुमच्या आर्थिक उद्दिष्टांचा आणि सेवेच्या कालावधीचा विचार करून निर्णय घ्या.